▫️خویشاوندسالاری یا نپوتیزم (Nepotism) به اعطای حق ویژه و بدون ضابطه به خویشاوندان یا دوستان نزدیک در یک شغل، موقعیت، ساختار، حین دریافت تسهیلات و خدمات و…گفته می شود.
▫️خویشاوند گرایی از زمان باستان توسط چند فیلسوف از جمله ارسطو و کنفوسیوس مورد انتقاد قرار گرفته است و آن را به عنوان اقدامی شرور و نابخردانه محکوم کرده اند.
▪️▪️ریشه
▫️این اصطلاح از کلمه ایتالیایی nepotismo می آید، که با توجه به ریشه لاتین nepos به معنای برادرزاده است.
▫️این اصطلاح در واقع بر آمده از اقدامات برخی از پاپ ها از قرون وسطی و تا اواخر قرن هفدهم بوده است.
▫️چند تن از پاپ‌ها و اسقف‌های کاتولیک که پیمان عفت و پاکدامنی بسته بودند و از این رو، معمولاً از خودشان فرزند قانونی نداشتند به برادرزاده‌های خود موقعیت‌هایی را اعطا میکردند که غالباً از پدر به پسر می رسید.
▫️چندین پاپ برادرزاده ها و سایر بستگان خود را به مقام کاردینال(بالاترین مقام کاتولیک‌ها پس از پاپ) رساندند. اغلب، چنین انتصاب ها مسیری برای ادامه یک “سلسله پاپی” بود.
▫️برای مثال، پاپ کالیکستوس سوم، رئیس خانواده بورگیا، دو برادرزاده خود را کاردینال کرد. یکی از آنها، رودریگو، بعداً از موقعیت خود به عنوان کاردینال پله ای برای پاپ شدن استفاده کرد و پاپ الکساندر ششم شد.
▪️▪️انوع خویشاوند‌گرایی
۱.سیاسی
▫️زمانی که خویشاوند یک مقام سیاسی(مثلا رئیس جمهور) باشد و از این موقعیت برای گماردن آشنایان و نزدیکان در مناصب و یا ارتقا موقعیت آن ها در قدرت استفاده کند، خویشاوند سالاری سياسی گفته می شود این نوع خویشاوند سالاری در تمامی جوامع(دموکراتیک یا غیر دمکراتیک) با شدت کم یا زیاد رایج است.
▫️خویشاوندسالاری در نظام‌های سلطانی و پاتریمونیالیستی بیش از سایر نظام‌های غیردموکراتیک وجود دارد. نظام سلطانی در واقع شکل مدرن‌تر نظام پاتریمونیالیستی است که در قرن بیستم در کوبا و فیلیپین و چندین کشور دیگر، نمود تام و تمامی پیدا کرد.
۲.سازمانی
▫️زمانی که فردی یا افرادی به دلیل پیوندهای خانوادگی خود در یک سازمان به کار گرفته شوند، خویشاوند گرایی در درون سازمان رخ می دهد.
▫️خویشاوند گرایی در سازمان ها منجر به انحصار قدرت می شود، زیرا وقتی اعضای دخیل در تصمیم گیری های نهادی با هم مرتبط باشند، تصمیمات اتخاذ شده در نهادها به نفع گروهی از افراد نزدیک به هم خواهد بود.
۳. در استخدام
▫️خویشاوندسالاری در محل کار نیز رخ می دهد و می تواند به معنای افزایش فرصت در شغل، دستیابی به شغل خاص یا دریافت دستمزد بیشتر از سایر افراد در موقعیت مشابه باشد.
▪️▪️توجیهات خویشاوندسالاری
▫️افراد صاحب‌مقامی که به خویشاوندگماری گرایش دارند، یکی از دلایلشان برای توجیه این نحوۀ مدیریت این است که خویشاوندانشان به آنها متعهدند و این وفاداری شخصی را لازمۀ مدیریت بهتر حوزۀ تحت امرشان می‌دانند.
▫️اما از آنجا که خویشاوندسالاری با تبعیض و رانت‌خواری پیوند عمیقی دارد، مدیرانِ خویشاوندگمار غالبا ناچار می‌شوند فساد خویشاوندان منصوب خودشان را لاپوشانی کنند چراکه آشکار شدن این موضوع، مایۀ سرشکستگی و بدنامی مضاعف برای چنین مدیرانی است.
▪️▪️در تاریخ ایران
▫️در تاریخ سیاسی ایران اصطلاح “هزار فامیل” بیانگر نوعی خویشاوندسالاری است. البته هزار فامیل که در توصیف حکومت پهلوی به کار می‌رود، در واقع صد فامیل بودند که شناخته‌شده‌ترین آنها عبارت بودند از: فرمانفرماها، بختیاری‌ها، قوام‌ها، علم‌ها، اعلم‌ها، دولوها، پیرنیاها، اتابکی‌ها، قراگوزلوها، اردلان‌ها، زنگنه‌ها، افشارها، عضدها، فیروزها، امینی‌ها، متین‌دفتری‌ها، هدایت‌ها، بیات‌ها و …
▫️این صد فامیل مناصب اصلی قدرت سیاسی و اقتصادی را در حکومت پهلوی در اختیار داشتند.
