دکترینی بود که در سال ۱۹۴۷ توسط رئیس جمهور آمریکا، هری اس.ترومن، مطرح و در سال ۱۹۴۸ بسط داده شد. وی در یک سخنرانی بر چهار اصل دراین زمینه تأکید کرد: حمایت از جامعه ملل، حمایت از برنامه تجدید حیات اروپا، کمکهای دفاعی و نظامی و بالاخره اجرای برنامه‌ای برای رشد علمی، صنعتی و پیشرفت کشورهای توسعه نیافته.
این دکترین بر این پایه بود که دنیا اکنون به دو بخش تقسیم شده است. کشورهای آزاد و دمکراتیک و کشورهای غیرآزاد و غیردموکراتیک کمونیست و اکنون آمریکا باید به همهٔ مخالفین کمونیسم برای آزادی کمک کند. ترومن، بر پایهٔ این دکترین، به همهٔ کسانی که علیه کمونیسم می‌جنگیدند کمک مالی و نظامی می‌کرد.
هدف اصلی طرح دکترین ترومن
پس از جنگ جهانی دوم و تسلط شوروی بر اروپای شرقی، خطر کمونیسم در برخی کشورهای اروپای غربی از قبیل فرانسه، ایتالیا، پرتغال و حتی انگلستان وجود داشت. همچنین کمونیسم در آسیا نیز نفوذ پیدا کرده و علاوه بر کشورهای آسیای شرقی و جنوبی از قبیل ویتنام، کامبوج، لائوس و نپال، در برخی کشورهای آسیای غربی و جنوبی از قبیل افغانستان، هندوستان و ایران نیز نفوذ پیدا کرد و این مسئله باعث ترس و واهمه کشورهای سرمایه‌داری و در رأس آنها ایالات متحده آمریکا گردید.بنابراین آمریکا به دنبال اجرای طرحهایی برای مقابله با کمونیسم در نقاط مختلف جهان افتاد .
هدف اصلی و عمده این کمکها جلوگیری و پیشگیری از گسترش نفوذ کمونیسم و قدرت شوروی در سایر کشورها بود. در این زمان هری ترومن معتقد بود که کمونیسم در شرایط فقر اقتصادی امکان رشد و گسترش دارد، بنابراین در دکترین خود به دنبال ارائه کمکهای اقتصادی به کشورهای توسعه‌نیافته و حتی کشورهای غربی افتاد و برای انجام این کار نیز حمایت کنگره آمریکا را به‌دست آورد.۳ با وجود این مسئله، دولتمردان آمریکایی تلاش می‌کردند تا اهداف این طرح را در قالبهایی بشردوستانه نمایان ساخته و اهداف سیاسی و اقتصادی خود را در پشت تبلیغات انسان‌دوستانه مخفی کنند. مثلاً ترومن درباره اصل چهار دکترین خود این‌گونه گفته است:«ما با یک برنامه شجاعانه برای اینکه پیشرفتهای علمی و صنعتی خود را در اختیار مناطق عقب‌مانده جهان قرار بدهیم، این دوره را آغاز می کنیم تا مناطق مزبور به سهم خود به پیشرفت نایل گردند. به عقیده من، ما می‌توانیم ملتهای صلح‌دوست را از علوم و فنون خود برخوردار سازیم».
ایران و دکترین ترومن
شرایط ایران سبب شد که در این طرح جایگاه مهمی پیدا کند. ایران به عنوان یکی از اولین کشورهایی انتخاب شد که اصل ۴ ترومن درباره آن اجرا گردید. در واقع در این دوران و با افزایش نفوذ و قدرت حزب توده و تمایلات این حزب در طرفداری از شوروی، بر ترس و واهمه امریکا افزوده شده و باعث شد تا ایران نیز تحت برنامه اصل ۴ ترومن قرار گیرد. به عبارتی دیگر به‌رغم اینکه در ابتدا قرار بود این طرح در مورد ترکیه و یونان اجرا شود، اما خطر گسترش کمونیسم در ایران و همسایگی این کشور با اتحاد شوروی باعث شد تا ایران نیز در لیست کشورهای کمک‌گیرنده از طریق اصل چهار قرار گیرد.
