کتاب شهریار (Il Principe) اثر نیکولو ماکیاولی، نویسنده و سیاست‌مدار ایتالیایی دوران رنسانس است. این کتاب در سال ۱۵۱۳ نوشته شد و یکی از برجسته‌ترین آثار در زمینه فلسفه سیاسی به شمار می‌آید.
ماکیاولی در «شهریار» به بررسی روش‌های به‌دست‌آوردن، حفظ و گسترش قدرت سیاسی می‌پردازد. او این کتاب را به‌عنوان راهنمایی برای فرمانروایان نوظهور (مخصوصاً لورنزو دِ مدیچی) نوشت و در آن به جای پرداختن به ایده‌آل‌های اخلاقی، سیاست را به‌عنوان واقعیتی بی‌پرده، سرد و محاسبه‌گر نشان می‌دهد.
▪️▪️شهریار؛ راهنمای زمامداری واقع‌گرایانه
کتاب شهریار نه یک رساله فلسفی در باب عدالت و فضیلت است، بلکه دستورالعملی برای اداره حکومت و کسب قدرت در دنیای واقعی است، آن‌هم دنیایی که پر از جنگ، خیانت، رقابت و بی‌ثباتی است. ماکیاولی این کتاب را برای نشان دادن این حقیقت نوشت که حکومت‌داری اخلاق‌مدار، الزاماً موفق نیست و فرمانروا برای بقا باید زیرک و حتی بی‌رحم باشد.
▪️▪️ساختار کلی کتاب:
کتاب به ۲۶ فصل تقسیم می‌شود که می‌توان آن‌ها را در چند محور اصلی خلاصه کرد:
۱. انواع فرمانروایی و چگونگی دستیابی به آن‌ها (فصل ۱ تا ۱۱):
ماکیاولی حکومت‌ها را به موروثی (قدرت از پدر به پسر منتقل شده) و جدید (قدرت از راه جنگ، انقلاب یا فریب به‌دست آمده) تقسیم می‌کند.
می‌گوید حفظ حکومت جدید بسیار دشوارتر از حکومت موروثی است چون مردم هنوز عادت نکرده‌اند و ممکن است مقاومت کنند.
شهریار جدید باید قاطع، مقتدر و حسابگر باشد و سریعاً مخالفان را از میان بردارد.
۲. اهمیت ارتش (فصل ۱۲ تا ۱۴):
ارتش نیرومند، ستون قدرت شهریار است.
ارتش‌های مزدور (سربازان کرایه‌ای) یا کمکی (نیروهای متحدان) بی‌وفا هستند. بهترین ارتش، ارتش ملی و وفادار است.
۳. خصوصیات اخلاقی یک شهریار (فصل ۱۵ تا ۲۳):
ماکیاولی برخلاف فیلسوفان گذشته (مثل افلاطون و ارسطو) می‌گوید: فرمانروا لازم نیست اخلاق‌مدار باشد؛ باید موفق باشد.
شهریار گاهی باید ظالم، بی‌رحم یا دروغگو باشد تا حکومتش را حفظ کند.
می‌نویسد: بهتر است ترس بر دل مردم بیندازی تا اینکه دوست‌داشتنی باشی.
ظاهر دینداری داشته باش، حتی اگر باطناً به آن عمل نمی‌کنی.
قول بده ولی اگر خلافش به نفع توست، زیر قولت بزن.
۴. روابط با مردم و نخبگان (فصل ۱۹ تا ۲۶):
شهریار باید میان مردم و طبقه اشراف توازن برقرار کند. اگر مردم از تو حمایت کنند، خطر شورش اشراف کم می‌شود. ولی اگر فقط به اشراف تکیه کنی، پایه حکومتت سست می‌شود.
▪️▪️نکته مهم: نیک‌نامی یا کامیابی؟
ماکیاولی می‌گوید:
اگر هدف تو حکومت‌داری موفق است، باید آمادگی داشته باشی که در موارد لازم از اخلاق بگذری.
به‌همین دلیل او را «پدر سیاست مدرن» می‌نامند.
▪️▪️جمع‌بندی:
ماکیاولی برخلاف اندیشمندان آرمان‌گرا، با نگاهی واقع‌گرایانه و حتی تلخ به سیاست می‌نگرد. به عقیده او، قدرت نه بر اساس اخلاق، بلکه بر اساس توانایی حفظ نظم، کنترل دشمنان، و اداره مردم استوار است.
