روز جهانی زبان مادری در تاریخ ۲۱ فوریه (۲ اسفند) هر سال گرامی داشته می‌شود. این روز ریشه در جنبش زبان در بنگلادش دارد، که در سال ۱۹۵۲ در پاکستان شرقی (بنگلادش امروزی) رخ داد. در آن زمان، دولت مرکزی پاکستان تصمیم گرفت زبان اردو را به‌عنوان تنها زبان رسمی کشور اعلام کند، در حالی که مردم پاکستان شرقی که اکثریت آن‌ها به زبان بنگالی سخن می‌گفتند، با این تصمیم مخالف بودند.
جنبش زبان بنگالی و حوادث ۲۱ فوریه ۱۹۵۲
پس از استقلال هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷، پاکستان به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد:
پاکستان غربی (امروزه پاکستان) که دولت مرکزی و مقامات اصلی در آن مستقر بودند.
پاکستان شرقی (امروزه بنگلادش) که جمعیت بیشتری داشت اما در تصمیمات سیاسی کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت.
باوجود اینکه حدود ۵۶ درصد جمعیت پاکستان، زبان بنگالی را به‌عنوان زبان مادری خود داشتند، دولت پاکستان تصمیم گرفت که اردو را زبان رسمی کشور اعلام کند. این تصمیم باعث خشم و اعتراض گسترده مردم پاکستان شرقی شد، زیرا آن‌ها معتقد بودند که حق استفاده از زبان مادری‌شان نباید نادیده گرفته شود.
در ۲۱ فوریه ۱۹۵۲، دانشجویان دانشگاه داکا برای اعتراض به این تصمیم دولت، تظاهرات مسالمت‌آمیزی برگزار کردند. نیروهای پلیس به سوی معترضان تیراندازی کردند و چندین دانشجو، از جمله رفیق‌الدین احمد، عبدالجبار، سلام برکت و عبدالصبور کشته شدند. این کشتار موجی از اعتراضات را در سراسر پاکستان شرقی به راه انداخت و به نمادی از مبارزه برای حقوق زبانی تبدیل شد.
نتایج و تأثیرات جنبش زبان
مقاومت مردم بنگلادش (پاکستان شرقی) سرانجام نتیجه داد و در سال ۱۹۵۶، دولت پاکستان مجبور شد زبان بنگالی را به‌عنوان یکی از زبان‌های رسمی کشور به رسمیت بشناسد. اما نارضایتی مردم بنگلادش از حکومت مرکزی ادامه یافت و در نهایت این اعتراضات در سال ۱۹۷۱ به جنگ استقلال بنگلادش منجر شد. پس از جنگ، بنگلادش به یک کشور مستقل تبدیل شد و زبان بنگالی، زبان رسمی این کشور شد.
نام‌گذاری روز جهانی زبان مادری توسط یونسکو
در سال ۱۹۹۹، بنگلادش پیشنهاد داد که ۲۱ فوریه به عنوان روز جهانی زبان مادری شناخته شود تا یاد و خاطره شهدای جنبش زبان بنگالی و اهمیت حفظ زبان‌های مادری در سراسر جهان گرامی داشته شود. یونسکو این پیشنهاد را پذیرفت و از سال ۲۰۰۰، این روز به‌طور رسمی در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود.
اهمیت زبان مادری
هویت و فرهنگ: زبان مادری یکی از مهم‌ترین عناصر هویت فرهنگی هر فرد و جامعه است. حفظ آن به معنای حفظ سنت‌ها، ارزش‌ها و تاریخ یک ملت است.
آموزش و یادگیری: تحقیقات نشان داده‌اند که یادگیری در زبان مادری باعث افزایش درک و پیشرفت تحصیلی کودکان می‌شود.
حفظ زبان‌های در خطر انقراض: بسیاری از زبان‌های بومی در سراسر جهان در حال نابودی هستند. بر اساس گزارش یونسکو، بیش از ۴۰ درصد زبان‌های زنده جهان در خطر انقراض هستند.
حقوق زبانی: روز زبان مادری بر حق هر فرد برای یادگیری، صحبت کردن و نوشتن به زبان مادری خود تاکید دارد.
