
کتاب “لویاتان” اثر توماس هابز، فیلسوف سیاسی قرن هفدهم، یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار در فلسفه سیاسی و نظریه دولت مدرن است. این کتاب که در سال ۱۶۵۱ منتشر شد، به بررسی ماهیت انسان، جامعه و دولت میپردازد و تلاش میکند یک نظام سیاسی منسجم برای برقراری نظم و امنیت ارائه دهد.
هابز در “لویاتان” تصویری از انسان در “وضع طبیعی” ارائه میدهد، وضعیتی که در آن هیچ دولت یا قانونی وجود ندارد. او معتقد است که در این شرایط، زندگی انسانها “تنها، فقیرانه، ناخوشایند، حیوانی و کوتاه” است. برای فرار از این هرجومرج، انسانها به توافقی اجتماعی دست میزنند و قدرت خود را به یک حاکمیت مرکزی (لویاتان) واگذار میکنند.
▪️▪️خلاصه کتاب:
۱. ماهیت انسان و وضع طبیعی:
هابز انسان را موجودی خودخواه و عقلانی میداند که به دنبال منافع شخصی است.
در وضع طبیعی، انسانها در جنگ دائمی با یکدیگر هستند، زیرا هیچ قانون یا اقتداری وجود ندارد که رفتار آنها را تنظیم کند.
۲. قرارداد اجتماعی:
هابز پیشنهاد میکند که انسانها برای برقراری صلح و امنیت، توافق میکنند تا بخشی از آزادیهای خود را به یک دولت یا حاکمیت واگذار کنند.
این توافق اجتماعی، پایه و اساس دولت مدرن است.
۳. لویاتان:
هابز دولت را به یک هیولای عظیم (لویاتان) تشبیه میکند که از قدرت و اقتدار افراد تشکیل شده است.
این دولت باید اقتداری مطلق داشته باشد تا بتواند صلح و نظم را حفظ کند. به عقیده هابز، بدون اقتدار مطلق، جامعه به وضع طبیعی بازمیگردد.
۴. دین و سیاست:
هابز به رابطه میان دین و سیاست میپردازد. او معتقد است که دین میتواند منبعی برای اختلاف و جنگ باشد، مگر اینکه تحت کنترل دولت باشد.
او استدلال میکند که حاکم باید نقش نهایی را در تفسیر آموزههای دینی داشته باشد تا از تفرقه جلوگیری کند.
این بخش نشاندهنده نگاه عملگرایانه هابز به دین است؛ او دین را ابزاری برای حفظ نظم اجتماعی میداند.
▪️▪️دیدگاههای انتقادی درباره لویاتان:
۱. حمایت از اقتدار مطلق:
هابز به دلیل حمایت از اقتدار مطلق مورد انتقاد قرار گرفته است. برخی معتقدند که این دیدگاه میتواند به استبداد منجر شود.
با این حال، او معتقد است که اقتدار مطلق بهتر از هرجومرج و جنگ است.
۲. دیدگاه بدبینانه نسبت به انسان:
هابز تصویری بسیار منفی از طبیعت انسان ارائه میدهد. منتقدان معتقدند که انسانها علاوه بر خودخواهی، دارای حس همدلی و همکاری نیز هستند.
۳. رابطه دین و دولت:
نگاه هابز به دین به عنوان ابزاری سیاسی، از سوی متفکران مذهبی مورد انتقاد قرار گرفته است.
▪️▪️اهمیت کتاب:
“لویاتان” یکی از اولین آثار در فلسفه سیاسی مدرن است که بر پایه عقلانیت و علم نوشته شده است.
این کتاب پایهگذار نظریههای قرارداد اجتماعی شد که بعدها توسط فیلسوفانی مانند جان لاک و ژان ژاک روسو توسعه یافت.
هابز در این اثر، ضرورت وجود دولت مقتدر برای جلوگیری از هرجومرج را برجسته میکند، اما دیدگاههای او درباره اقتدار مطلق همواره موضوع بحث و انتقاد بوده است.
